20-06-2024
Anayasa Mahkemesi 14/3/2024 tarihinde E.2022/21 numaralı dosyada, 7346 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un, 7430 sayılı Antalya Diplomasi Forumu Vakfı Kanunu’nun ve 7439 sayılı Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfı Kanunu’nun bazı kurallarının Anayasa’ya aykırı olduklarına ve iptallerine; bazı iptal hükümlerinin kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine karar vermiştir.
A. Emeklilik veya Yaşlılık Aylığı Almaktayken Bazı Kuruluşlarda Çalışanların Aylıklarının Kesilmemesini Öngören Kuralın İncelenmesi
Dava konusu kurallarda Türkiye Maarif Vakfı, Yunus Emre Vakfı, Türkiye Kızılay Derneği, Yeşilay Cemiyeti, Yeşilay Vakfı, Antalya Diplomasi Forumu Vakfı ile Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfında görev alanların emeklilik veya yaşlılık aylıklarının kesilmeyeceği öngörülmüştür.
Türkiye Maarif Vakfı, Yunus Emre Vakfı, Türkiye Kızılay Derneği, Yeşilay Cemiyeti, Yeşilay Vakfı, Antalya Diplomasi Forumu Vakfı ile Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfı 5335 sayılı Kanun’un 30. maddesinin ikinci fıkrasında sayılan kuruluşların kapsamındadır. Ancak kurallarda emeklilik veya yaşlılık aylığı alan kişilerin aylıkları kesilmeksizin anılan cemiyet, vakıf ve derneklerde çalışabilecekleri belirtilmek suretiyle 5335 sayılı Kanun’un 30. maddesinin ikinci fıkrasına istisna getirilmiştir.
Emeklilik veya yaşlılık aylığı almaktayken kurallarda sayılan kuruluşlarda çalışanlar ile anılan kuruluşlarla benzer konularda faaliyet yürüten ve anılan fıkra kapsamına giren diğer kurum ve kuruluşlarda çalışanların karşılaştırılmaya müsait şekilde benzer durumda bulundukları açıktır. Fıkra kapsamına giren diğer kuruluşlarda çalışanların emeklilik veya yaşlılık aylıkları kesildiği hâlde kuralların kapsamına giren kuruluşlarda çalışanların emeklilik veya yaşlılık aylıklarının kesilmeyeceğinin hükme bağlanması suretiyle karşılaştırılmaya müsait şekilde benzer durumda bulunanlar arasında sosyal güvenlik hakkı bağlamında farklı muamele öngörüldüğü anlaşılmıştır. Öngörülen bu farklı muamelenin nesnel ve makul bir nedeni bulunmadığı değerlendirilerek sosyal güvenlik hakkı bağlamında eşitlik ilkesini ihlal ettiği sonucuna ulaşılmıştır.
Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralların Anayasa’ya aykırı olduklarına ve iptallerine karar vermiştir.
B. Vakıf Tarafından Ödenecek Ücret ve Harcırahın Mütevelli Heyeti Tarafından Belirlenmesini Öngören Kuralların İncelenmesi
7430 sayılı Kanun’da yer alan dava konusu kuralda kamu kurum ve kuruluşları dışından görevlendirilenlerle sınırlı olmak üzere Antalya Diplomasi Forumu Vakfının (Vakıf) anılan Kanun’da sayılan organlarına, Vakıf resmî senediyle oluşturulacak yeni birimlerine, Antalya Diplomasi Forumuna (Forum) veya Forum kapsamındaki etkinliklere Vakıf tarafından yazılı olarak davet edilen katılımcılara ödenecek ücret ve harcırahın mütevelli heyeti tarafından belirlenmesi öngörülmüştür. 7439 sayılı Kanun’da düzenlenen dava konusu kuralda ise Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfı senediyle oluşturulacak birimlerde kamu kurum ve kuruluşları dışından görevlendirilen yönetici ile personele kamu kaynakları kullanılmak suretiyle mütevelli heyeti tarafından belirlenen ücret ve harcırahın ödenmesi öngörülmüştür.
Kanunla kurulan vakıfların yürütecekleri faaliyette toplumsal bir fayda bulunduğunu değerlendirmek suretiyle bu vakıflara belirli tutarda kamu kaynağı aktarılmasını öngörmek kanun koyucunun takdirindedir. Bununla birlikte düzenli olarak aktarılan kamu kaynağının kamu yararına uygun şekilde kullanılmasını güvence altına alan hükümlerin mevcut olması demokratik devlet ilkesinin bir gereğidir.
7430 sayılı ve 7439 sayılı Kanunlarda ödenecek ücretler ile harcırahların belirlenmesine yönelik herhangi bir ölçüt öngörülmemiştir. Başka bir ifadeyle temel ilke ve esaslar düzenlenmeksizin kurallarla, ücret ile harcırahın belirlenmesi mütevelli heyetlerinin takdirine bırakılmıştır. Buna göre kurallar uyarınca mütevelli heyetleri kamu kaynakları kullanılarak ödenecek olan ücret ve harcırahın tutarını herhangi bir ilkeye bağlı olmaksızın belirleyebileceğinden, dava konusu kurallarda anılan vakıfların kamu kaynaklarını kamu yararına uygun şekilde kullanmasının güvence altına alınmadığı anlaşılmıştır.
Bu itibarla vakıfların belirli tutarda kamu kaynağı kullanmasını öngörmek kanun koyucunun takdirinde ise de ücret ile harcırah ödenmesi bağlamında söz konusu kaynağın kullanımına ilişkin uyulması gereken temel ilke ve esaslar belirlenmeksizin kurallarla mütevelli heyetlerine tanınan yetkinin demokratik devlet ilkesiyle bağdaşmadığı değerlendirilmiştir.
Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralların Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir.
C. Belediyenin Yetki Alanı Dışında da Faaliyetler Yürütmesi Mümkün Olan Enstitünün Giderlerinde Kullanılmak Üzere Bir Vakfa Belediye Bütçesinden Kaynak Aktarılmasını Öngören Kuralın İncelenmesi
Dava konusu kuralla münhasıran Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsünün (Enstitü) giderlerinde kullanılmak üzere Gaziantep Büyükşehir Belediyesi (Belediye) tarafından Türk Arkeoloji ve Kültürel Miras Vakfına (Vakıf) kaynak aktarılması öngörülmüştür.
Devletin tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlama ile bu amaçla destekleyici ve teşvik edici tedbirleri alma yükümlülüğü gözönünde bulundurulduğunda Belediyenin arkeoloji ve kültürel miras konularında faaliyette bulunacak bir kuruluşa kaynak aktarması esas itibarıyla Belediyenin kültürel konulardaki faaliyetlerine katkı sunabilecek niteliktedir. Bununla birlikte yerel yönetimlerin mali özerkliği ilkesi Belediyenin mahallî müşterek ihtiyaçlara yönelik olmayan faaliyetlerin finansmanında kullanılmak üzere herhangi bir kurum ya da kuruluşa kaynak aktarmasının öngörülmesine engel teşkil etmektedir. Buna göre Belediyenin Vakfa kaynak aktarmasının yerel yönetimlerin mali özerkliği ilkesiyle çelişmemesi için öncelikle aktarılacak kaynağın Belediyenin yer yönünden yetki alanı içindeki faaliyetlerde kullanılması gerekir.
Gaziantep’te bulunan ve Vakfa bağlı bir kuruluş olan Enstitünün arkeoloji ile kültürel miras konularında faaliyet yürüteceği, bununla birlikte 7439 sayılı Kanun’un 3. maddesinde sayılan faaliyetlerin tamamının Gaziantep’te gerçekleştirilmeyeceği anlaşılmıştır. Dolayısıyla Vakıf Yönetim Kurulu tarafından Gaziantep dışında yürütülecek faaliyetlerin bir bölümünün Enstitü tarafından gerçekleştirilmesine karar verilebileceği değerlendirilmiştir. Buna göre Belediye tarafından Vakfa aktarılacak kaynağın yalnızca Gaziantep’te yürütülecek faaliyetlerde kullanılmayacağı sonucuna ulaşılmıştır.
Bu değerlendirmeler ışığında Belediyenin yetkili ve görevli olduğu bölge dışında faaliyette bulunması mümkün olan Enstitü tarafından kullanılmak üzere Belediye bütçesinden Vakfa kaynak aktarılmasını öngören kuralın yerel yönetimlerin mali özerkliği ilkesiyle bağdaşmadığı kanaatine varılmıştır.
Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle kuralın Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar vermiştir.
